Fundacja Instrat apeluje o otwarty dostęp do danych z energetyki i górnictwa
Kto ma wiedzę, ten ma władzę – brzmi stara maksyma. Jak pokazują badania, dostęp do wiedzy w sektorze energetyki i górnictwa jest w Polsce bardzo ograniczony i częściowo odpłatny. Pełny i bezpłatny dostęp do wiedzy, która powinna być własnością wszystkich obywateli, posiadają jedynie monopoliści. Z tego względu Fundacja Instrat zaapelowała o otwarty dostęp do tych danych. Pod apelem podpisało się już 60 organizacji, ekspertów i liderów opinii. Transparentność w tej dziedzinie to konieczny warunek do szybkiej i skutecznej redukcji emisji w Polsce.
Fundacja Instrat – niezależny think-tank zajmujący się transformacją energetyczną i gospodarką cyfrową – z początkiem czerwca uruchomiła pierwszy polski portal energy.instrat.pl z otwartymi, całkowicie bezpłatnymi i przystępnie przedstawionymi danymi z zakresu energetyki i górnictwa. Eksperci Instratu oraz twórcy portalu, chcąc zwrócić uwagę na problem z ograniczoną dostępnością danych, zainicjowali powstanie listu otwartego w tym temacie i uzyskali dla niego szerokie poparcie.
Postępująca cyfryzacja gospodarki, będąca częściowo efektem ubocznym pandemii koronawirusa, a także boom w energetyce rozproszonej opartej o odnawialne źródła energii to niepowtarzalna szansa dla obywateli, aby mogli zmniejszyć rachunki za energię elektryczną, a nawet na jej wytwarzaniu zarobić. Aby jednak to nastąpiło konieczny jest zdemokratyzowany, powszechny i bezpłatny dostęp do danych z zakresu energetyki. Wynika to nie tylko z europejskich i unijnych regulacji, ale też konstytucyjnego prawa dostępu do informacji publicznej (art. 61 Konstytucji RP).
Pełna transparentność danych dotyczących górnictwa i energetyki to warunek konieczny dla sprawiedliwej transformacji regionów górniczych. Bez znajomości danych, niemożliwe jest ich zrozumienie, a co za tym idzie, akceptacja społeczna dla zmian, przed którymi i tak nie ma odwrotu. Niestety, obecnie pisany plan restrukturyzacji górnictwa owiany jest tajemnicą i nikt nie jest w stanie realnie zweryfikować propozycji rządu, bo tylko instytucje rządowe wiedzą w jakim stanie jest sektor górniczy.
Jak wykazują eksperci Instratu, większość informacji statystycznych w obszarach energetyki i górnictwa od ponad 20 lat jest nadal dostępna odpłatnie. Dzieje się tak pomimo finansowania badań przez rząd, który wydaje na ten cel ok. 10 milionów złotych rocznie. Za jej wykonanie odpowiadają, w ramach przetargów udzielanych w trybie “z wolnej ręki”, Agencja Rynku Energii S.A. oraz katowicki oddział Agencji Rozwoju Przemysłu i tylko przedstawiciele rządowych instytucji mają dostęp do baz danych lub publikacji, które powinny być dostępne nieodpłatnie na stronach rządowych lub Głównego Urzędu Statystycznego. Więcej na ten temat pisze Instrat w swoich rekomendacjach oraz apelu opublikowanym na portalu WysokieNapiecie.pl.
Michał Hetmański z Fundacji Instrat wskazuje, że polska administracja ma dobrą pozycję wyjściową do zmiany – Polska awansowała o dwie pozycje w tegorocznej edycji oficjalnego unijnego rankingu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI). Jedną z kategorii, gdzie wypadamy powyżej średniej unijnej, jest otwartość danych. Efektem są wieloletnie inwestycje finansowane ze środków unijnych, gdzie szereg instytucji publicznych udostępniło swoje zasoby na portalu dane.gov.pl. Niestety, resorty odpowiedzialne za nadzór nad energetyką i górnictwem nie mogą się pochwalić takim postępem jak reszta administracji – wskazuje Hetmański.
O tym, co polski rząd może zrobić aby poprawić dotychczasową pozycję w rankingu mówi współautor platformy energy.instrat.pl Paweł Czyżak – Unijne regulacje dotyczące reformy rynku energii elektrycznej oraz polityki zarządzania informacjami z sektora publicznego jasno pokazują , że dostęp do danych odblokowuje ich wartość, czyli tworzy potencjał zaistnienia nowych modeli biznesowych. W szczególności dotyczy to danych statystycznych, które powinny być dostępne powszechnie i nieodpłatnie. Polska powinna wykorzystać zdobyte doświadczenie w otwieraniu zasobów publicznych do zwiększenia transparentności energetyki i górnictwa – rekomenduje ekspert.
Pod apelem podpisali się przedstawiciele najważniejszych instytucji zajmujących się transformacją energetyczną w Polsce, w tym Forum Energii, WWF Polska, Greenpeace oraz posłowie, akademicy oraz praktycy biznesu i administracji, w tym Maciej Bando, były prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz Piotr Woźny społeczny doradca Ministra Klimatu ds. wdrażania programu Czyste Powietrze.
Piotr Woźny, zanim rozpoczął prace na rzecz poprawy jakości powietrza, specjalizował się w tematyce cyfrowej. Tak komentuje publikację apelu – Popieram inicjatywę Instratu. Transformacja polskiego sektora telekomunikacyjnego to modelowy przykład tego co można osiągnąć dzięki umiejętnej liberalizacji rynku i zapewnieniu równych zasad gry dla wszystkich graczy, a nie tylko dla zasiedziałych monopolistów. Energetyka i środowisko to jeden wielki worek danych. Otwartość i równy dostęp do danych opisujących realia działania polskiej energetyki umożliwią optymalizację tak potrzebnych dzisiaj Polsce inwestycji w odnawialne, rozproszone źródła energii. To także niezwykle ważny czynnik wspierający dalszy rozwoj i powodzenie takich rządowych programów jak Mój Prąd czy Czyste Powietrze. Utransparetnienie danych dotyczących polskiej energetyki to naturalna kontynuacja działań realizowanych z powodzeniem od 2016r. przez Ministerstwo Cyfryzacji w obszarze otwierania dostępu do kolejnych silosów danych publicznych. Dostęp do tych danych wspierać będzie również administrację rządową w analizie i kształtowaniu polityk publicznych. – podsumowuje były prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
W związku z powstaniem platformy, Instrat zlecił opinię prawną u niezależnych prawników z Fundacji Frank Bold, którzy opisali w jaki sposób dotychczas wyglądał proces prowadzenia badań statystycznych w sektorze energetycznym i jakie bariery prawne stoją na przeszkodzie, aby dotychczas zgromadzone zasoby zostały uwolnione. Dokument wraz z materiałem, który posłużył do jego opracowania dostępny jest na stronie Instratu.
Apel opublikowano na portalu WysokieNapiecie.pl pod tym linkiem.
Fundacja Instrat to progresywny think-tank zajmujący się doradztwem w zakresie polityk publicznych. Programy badawcze Fundacji obejmują zagadnienia energii i środowiska, gospodarki cyfrowej, zrównoważonego finansowania oraz rynku pracy i nierówności. Zespół Fundacji jest zaangażowany na rzecz zmian zgodnych z interesem publicznym, a w pracy tworzy i promuje narzędzia w otwartym dostępie (open source).
Kontakt:
Michał Hetmański, kierownik programu Energia i środowisko w Fundacji Instrat
michal.hetmanski@instrat.pl +48 513 748 019
Fundacja Instrat: Facebook | Twitter | LinkedIn
Apel Fundacji Instrat o otwarty dostęp do danych w energetyce i górnictwie węgla kamiennego
Adresaci:
Ministerstwo Klimatu, Ministerstwo Aktywów Państwowych, Ministerstwo Rozwoju, Ministerstwo Cyfryzacji
Główny Urząd Statystyczny, Urząd Regulacji Energetyki, Agencja Rynku Energii S.A., Agencja Rozwoju Przemysłu
Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.
Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej (PTPiREE), Polskie Towarzystwo Elektrociepłowni Zawodowych (PTEZ), Towarzystwo Gospodarcze “Polskie Elektrownie” (TGPE)
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk (IGSMiE), Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB), Główny Instytut Górnictwa (GIG)
Potrzebny jest równy, powszechny i nieodpłatny dostęp do danych o energetyce i górnictwie węgla kamiennego, w szczególności statystyki publicznej.
Polska od ponad 15 lat implementuje unijne reformy rynku energii mające na celu unowocześnienie krajowej energetyki. Jednak ambitne założenia unijnej legislacji i strategii zazwyczaj spotykają się na polskim gruncie z oporem, w efekcie czego wdrożenie to odbywa się z opóźnieniem i ze zmniejszoną siłą rażenia.
Teraz, kiedy transformacja energetyczna w Polsce nabiera tempa, okazuje się, że w debacie o przyszłości miksu energetycznego brakuje nam podstawowego paliwa. Tym nieobecnym elementem nie jest żadna z najczęściej wymienianych technologii – węgiel, gaz, atom lub OZE, lecz dane.
O tym jak ważna jest cyfryzacja usług publicznych przekonaliśmy się podczas pandemii COVID-19 – okazało się, że wiele podstawowych usług publicznych jest już scyfryzowane. Zaprocentowały wieloletnie inwestycje w technologie software i hardware, ale Polska jest nadal na początku tej transformacji.
Wiele dziedzin życia i usług publicznych pozostaje trudnodostępne. Jedną z nich jest statystyka publiczna sektora energetycznego i górnictwa węgla kamiennego. Niestety, w debacie o przyszłości tych branż za często posługujemy się opiniami lub prostymi, jednowymiarowymi wskaźnikami. Wynika to z faktu, że statystyka publiczna dla tych sektorów nie tylko nie jest powszechnie dostępna, ale wręcz odpłatna dla użytkowników, zaś rząd i instytucje odpowiedzialne za ich opracowywanie – Agencję Rynku Energii S.A. oraz Agencję Rozwoju Przemysłu (Oddział w Katowicach) – odmawiają udostępniania danych na podstawie prawa do informacji publicznej.
Dotychczasowy model jest sprzeczny z Europejskim Kodeksem Statystycznym oraz ideą wynikającą wprost z pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” (Clean Energy for all Europeans). Zgodnie z art. 23 Dyrektywy UE 2019/944, dane powinny być udostępniane w sposób “niedyskryminacyjny”, zaś odbiorców końcowych nie powinno się obciążać “żadnymi dodatkowymi kosztami za dostęp”.
Uzyskanie tylko podstawowych publikacji opracowywanych za publiczne pieniądze przez te instytucje obarczone jest kosztami sięgającymi kilku tysięcy złotych, a całego kompletu informacji nawet do kilkudziesięciu tysięcy złotych w skali roku. Format udostępniania danych niezgodny z odczytem maszynowym (pliki PDF) oraz wysoka cena uniemożliwiają wielowskaźnikową, pogłębioną analizę, w tym ewaluację polityk publicznych i reform.
Nierzadko same instytucje publiczne, koncerny energetyczne oraz naukowcy, mają duże trudności z dostępem do danych o sektorze. Negatywnie przekłada się to na jakość podejmowanych przez nie decyzji i formułowanych wniosków, opartych na przesłankach i plotkach, a nie transparentnie przeprowadzonych analizach zgodnych z rygorem naukowym.
Tym bardziej teraz, kiedy Polska stoi przed wyzwaniem sprawiedliwej transformacji, koniecznym jest włączenie strony społecznej, niezależnych i rozproszonych inwestorów, instytucji badawczych i think-tanków oraz organizacji pozarządowych w proces kształtowania nowoczesnego i transparentnego systemu energetycznego. Podstawą tego sukcesu może być tylko wspólnie wypracowana strategia, oparta na symetrii informacji. Do tego jednak potrzebny jest równy, powszechny i nieodpłatny dostęp do danych, w szczególności statystyki publicznej.
Polski rząd ma już wypracowane podstawy do otwarcia dostępu do danych z sektora energetycznego i górniczego. Ministerstwo Cyfryzacji opublikowało i we współpracy z pozostałymi resortami wdraża Program Otwierania Danych Publicznych. Jednocześnie na portalu dane.gov.pl wiele instytucji, w tym Urząd Regulacji Energetyki, publikuje wysokiej jakości zbiory danych w przyjaznych dla użytkownika formatach i dostępne nieodpłatnie.
Specyfika zbiorów danych z energetyki wymaga niewątpliwie czerpania inspiracji z projektów zagranicznych. Dobrymi praktykami mogą pochwalić się sieć operatorów przesyłowych energii elektrycznej (portal entsoe transparency), rządy Wielkiej Brytanii (Energy Data Taskforce) i Danii (Energi Data Service) lub grupy badawcze z Niemiec (Open Power System Data, Open Energy Platform).
Korzyści wynikające z powstania takich platform przewyższają nakłady finansowe i organizacyjne. Efekty odblokowania dostępu do danych i wdrożenia standardów ich publikacji to m.in. przedsiębiorczość oparta o nowoczesne modele biznesowe i technologie, wyższa pozycja naukowców i zespołów badawczych w europejskich konsorcjach naukowych (np. Horizon 2020), jakość i innowacyjność polityk publicznych oraz kształcenie kadry dla pracodawców w oparciu o zaawansowane narzędzia informatyczne.
Wyniki badań statystycznych nie powinny być objęte prawami autorskimi. Tym bardziej nie powinny być odpłatne dla użytkowników, skoro już raz opłacono ich powstanie z pieniędzy podatnika. Dlatego względem sektora energetycznego i górniczego Instrat rekomenduje:
(1) otworzenie dostępu do dotychczasowych zasobów statystycznych w posiadaniu administracji publicznej,
(2) przeprowadzenie konsultacji publicznych w celu zbadania potrzeb użytkowników – inwestorów tradycyjnych i rozproszonych, społeczeństwa obywatelskiego i środowiska badawczego,
(3) opracowanie strategii publikacji danych z zasobów publicznych i prywatnych wg wytycznych Dyrektywy o otwartych danych – w modelu publicznego zarządzania danymi
(3) utworzenie platformy do publikacji danych statystycznych w przyjaznym i nieodpłatnym dla użytkowników, odczytywalnym maszynowo formacie
O tym problemie pisaliśmy już wcześniej na portalu WysokieNapiecie.pl jesienią 2019 roku. Wkładem do dyskusji o potrzebie zwiększenia dostępności informacji o energetyce i górnictwie węgla kamiennego jest nowo powstała, bezpłatna platforma agregująca i wizualizująca dane pod nazwą energy.instrat.pl.
Zespół Fundacji Instrat, Program badawczy Energia i środowisko – Michał Hetmański, Paweł Czyżak, Krzysztof Stępień
Sygnatariusze apelu (kolejność alfabetyczna):
Tobiasz Adamczewski – Członek zarządu, WWF Polska
Barbara Adamska, ADM Poland
Rafał Bajczuk – Senior Policy Expert, Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych
Maciej Bando – Doradztwo Gospodarcze – Strategie Energetyczne
Patryk Białas – Prezes Zarządu, Stowarzyszenie BoMiasto
Krzysztof Bolesta – Wiceprezes, Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych
Hanna Brauers – Researcher, CoalTransitions Research Hub, Technical University of Berlin
Robert Brückmann – Head of Policy Department, eclareon
Andrzej Ceglarz – Bavarian School of Public Policy, Technical University of Munich
Ryszard Cetnarski – Enercode
Michał Dorociak – 300RESEARCH
Anselm Eicke – Research Associate and PhD Candidate, Hertie School of Governance
dr inż. Szymon Firląg – Wydział Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej
Gniewomir Flis – Aurora Energy Research
Radosław Gawlik – Prezes, Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA
Hanna Gill-Piątek – Posłanka na Sejm RP
dr inż. Paweł Gładysz
Albert Gryszczuk – Prezes, Krajowa Izba Klastrów Energii
Andrzej Guła – Prezes, Polski Alarm Smogowy
Prof. Dr. Lion Hirth – Assistant Professor of Governance of Digitalization and Energy Policy, Hertie School of Governance
Ludwig Hülk – Project Manager & Researcher, Reiner Lemoine Institut
Krzysztof Izdebski – Dyrektor programowy, Fundacja ePaństwo
Ilona Jędrasik – Kierownik zespołu energetycznego, ClientEarth
Hanns Koenig – Head of Commissioned Projects, Central Europe, Aurora Energy Research
Maciej Konieczny – Poseł na Sejm RP
Jarosław Kopeć – Dziennikarz danych, BIQdata, Gazeta Wyborcza
Marcin Korolec – Prezes, Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych
Krystian Kowalewski – Dyrektor Wykonawczy, Polski Komitet Światowej Rady Energetycznej (WEC)
Bartłomiej Kozek – polski korespondent, Green European Journal
Agata Kuźmińska – Prezes, Fundacja Instytut Zielonej Przyszłości
Paweł Lachman – Prezes Zarządu, Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła
dr Zofia Łapniewska – Uniwersytet Jagielloński
dr Joanna Maćkowiak-Pandera – Prezes, Forum Energii
Natalia Mileszyk – Specjalistka ds. polityk publicznych, Centrum Cyfrowe
Karol Mitraszewski
Charles Moore – Senior Energy & Policy Analyst, Ember
Robbie Morrison – Energy system modeler
Dr. Pao-Yu Oei – Research Group Leader, CoalExit, Technical University of Berlin
dr Adam Ostolski – Instytut Socjologii, Uniwersytet Warszawski
Bartosz Paszcza – członek zarządu, ekspert ds. nowotechnologicznych, Klub Jagielloński
Filip Piasecki – Senior Analyst, Aurora Energy Research
Mateusz Piotrowski – Pacjent Europa
Marcin Popkiewicz – Redaktor, Nauka o klimacie
Felix Reitz – Energy analyst, Europe Beyond Coal
Zofia Romanowska – Członek Zarządu, Stowarzyszenie Młodzi Liderzy w Energetyce
Joanna Rycerz – Członek Zarządu, Stowarzyszenie Młodzi Liderzy w Energetyce
dr Jakub Sawulski – kierownik zespołu makroekonomii, Polski Instytut Ekonomiczny
Dr. Ingmar Schlecht – Policy Analyst, Neon Neue Energieökonomik & Postdoctoral Researcher, University of Basel
Christian Schnell – Solivan
Jakub Sokołowski – Ekonomista, Instytut Badań Strukturalnych
Anita Sowińska – Posłanka na Sejm RP
dr Agata Stasik – Akademia Leona Koźmińskiego
Kacper Stefaniak
prof. dr. hab. Andrzej Szablewski – Dyrektor, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN
Aleksander Szpor – kierownik zespołu energii i klimatu, Polski Instytut Ekonomiczny
dr Kacper Szulecki – Instytut Nauk Politycznych, Uniwersytet w Oslo; Instytut Studiów nad Środowiskiem i Polityką (ESPRi)
Paweł Szypulski – Dyrektor programowy, Greenpeace Polska
Radosław Ślusarczyk – Prezes, Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
dr Piotr Śpiewanowski – Adiunkt, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN
Michał Tarka – Tarka Trupkiewicz & Partners
dr Alek Tarkowski – Prezes Zarządu, Centrum Cyfrowe
Robert Tomaszewski – starszy analityk ds. energetycznych, Polityka Insight
Rafał Urzędowski
Tomasz Waśniewski – Prezes Fundacji , FUNDACJA “ROZWÓJ TAK – ODKRYWKI NIE”
Lidia Wojtal – Ekspertka ds. Polityki Klimatyczno-Energetycznej
Piotr Woźny – Społeczny doradca Ministra Klimatu ds. wdrażania programu Czyste Powietrze
Urszula Zielińska – Posłanka na Sejm RP
Apel dostępny do pobrania w formacie PDF pod tym linkiem.
Opinia prawna Fundacji Frank Bold
Niniejsza analiza została opracowana przez Fundację Frank Bold na zlecenie Fundacji Instrat i ma na celu analizę zagadnień związanych z pozyskiwaniem i udostępnianiem danych ze statystyki publicznej sektora energetycznego opracowanych na zlecenie ministra właściwego ds. energii przez Agencję Rynku Energii S.A. Sporządzenie analizy zostało zlecone w związku powstaniem portalu energy.instrat.pl – pierwszej polskiej platformy z danymi z energetyki i górnictwa w otwartym dostępie.
Kluczowe wnioski:
(1) Agencja Rynku Energii S.A. (ARE) na mocy Porozumienia z 1999 r. zawartego pomiędzy ARE, ministrem właściwym ds. gospodarki (ministerstwo), Urzędem Regulacji Energetyki i Głównym Urzędem Statystycznym oraz corocznie uchwalanego Programu badań statystycznych statystyki publicznej i umów jednostkowych pomiędzy ARE a ministerstwem realizuje badania statystyczne w zakresie sektora i rynków energetycznego, gazu i paliw ciekłych.
(2) ARE jest wykonawcą zleconych badań statystycznych, których jednostkowe wyniki publikowane są w cyklu miesięcznym, kwartalnym i rocznym. Mimo, że zlecone zadanie publiczne jest opłacone z budżetu ministerstwa, to na mocy corocznie zawieranej umowy ARE jest uprawnione do pobierania wynagrodzenia za sprzedaż publikacji zawierających jednostkowe wyniki badań statystycznych. ARE prowadzi sklep internetowy, gdzie można odpłatnie nabyć publikacje będą przedmiotem zamówienia ministerstwa.
(3) Zgodnie z postanowieniami ustawy statystyka publiczna ma zapewniać równoprawny, równorzędny i równoczesny dostęp do wynikowych informacji statystycznych (zasada 3R). Komercjalizacja wynikowych danych statystycznych stoi w sprzeczności z tymi wymogami – tym samym powodując wątpliwości co do zgodności takiego działania z przepisami.
(4) Publikacje ARE i poszczególne ich elementy, w tym bazy danych na podstawie których powstały, mogą podlegać regulacjom ujętym w przepisach szczególnych, zwłaszcza w zakresie praw własności intelektualnej czy dostępu do informacji publicznej lub informacji sektora publicznego.
(5) W ramach dobrych praktyk organy władzy publicznej powinny dostosować reżim udostępniania danych energetycznych do standardów europejskich, w tym Europejskiego Kodeksu Statystycznego i standardów otwartych danych, zwłaszcza wobec konieczności transpozycji dyrektywy o otwartych danych (Dyrektywa EU 2019/1024), której wdrożenie może mieć wpływ na dotychczasową ograniczoną dostępność wynikowych informacji statystycznych dotyczących energetyki.
Jakubowski, M., Kluczka, K. (2020). Analiza dot. prawnych aspektów ponownego użycia danych ze statystyki publicznej sektora energetycznego. Rola Agencji Rynku Energii S.A.. Opinia prawna Fundacji Frank Bold na zlecenie Fundacji Instrat. www.instrat.pl/energy-instrat-apel
Dostępna do pobrania tutaj.
300GOSPODARKA, Fundacja Instrat apeluje o otwarty dostęp do danych z energetyki i górnictwa, 23.06.2020
Teraz Środowisko, Apel o otwarty dostęp do danych z energetyki i górnictwa, 23.06.2020
Aktualizacja z dnia 12 sierpnia 2020 r.
Publikujemy aktualizację artykułu – na portalu WysokieNapiecie.pl w artykule “Sezam otwarty. Pierwsza porcja bezpłatnych danych o energetyce dzięki Fundacji Instrat” Michał Hetmański pisze o tym, że Ministerstwo Klimatu oraz Agencja Rynku Energii udostępniły pierwszą porcję publikacji statystycznych, które wcześniej były dostępne jedynie odpłatnie.
