Fundacja Instrat: Tarcza Antykryzysowa musi być zielona. Pandemia nie może być okazją do wyhamowania transformacji energetycznej.

W najnowszej publikacji zespół ekspertów i ekspertek Instratu ocenia jak globalna recesja i zamrożenie aktywności gospodarczych może wpłynąć na postęp w transformacji energetycznej w Polsce. Pojawiają się niestety pierwsze głosy, że kryzys gospodarczy to moment weryfikacji kosztownych i wielkoskalowych programów takich jak sprawiedliwa transformacja energetyczna. Nic bardziej mylnego – wynika z publikacji “Z recesji wyjdźmy silniejsi i bardziej zieloni – rekomendacje dla Polski”.

– “Kryzys gospodarczy wywołany pandemią COVID-19 zarówno w Chinach, jak i w Europie, w tym Polsce przyczyni się do zmniejszenia szkodliwych emisji. Pierwsze tego efekty widzimy już teraz – spadek zapotrzebowania na prąd pomiędzy pierwszym a trzecim tygodniem marca wyniósł w Polsce 7,3 procenta, a we Włoszech aż 20 procent” – mówi Michał Hetmański, współautor analizy.

Tymczasowy spadek emisji i mniejsze zapotrzebowanie na prąd pomogą Polsce zwiększyć udział odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym. Dzięki temu, Polska z dużym prawdopodobieństwem wypełni unijny cel w wysokości 15 procent w 2020 r. Znowu jednak, jak w przypadku Protokołu z Kioto, będzie to miarą bardziej zbiegu okoliczności, że Polska wywiązuje się z zobowiązań międzynarodowych, a nie efektem podjętych reform.

Zaproponowany przez rząd Pakiet Inwestycji Publicznych w wysokości 30 mld złotych, który jest częścią Tarczy Antykryzysowej, powinien zgodnie z rekomendacją Instratu przede wszystkim finansować inwestycje, które wspierają sprawiedliwą transformację energetyczną. W poprzednim kryzysie 2009 roku, na zielony pakiet fiskalny postawiła choćby Korea Południowa przeznaczając na ten cel aż 80% środków.

“Na pewno będzie istniała pokusa ze strony rządu, aby wydać te pieniądze na górnictwo węgla kamiennego, bo w pierwszej kolejności środki te powinny trafić do firm, które zostały bezpośrednio dotknięte kryzysem, a nie do trwale nierentownego sektora z wysokimi zresztą wynagrodzeniami” – dodaje Hetmański.

Jak finansować transformację energetyczną, skoro wpływy budżetowe zmaleją w wyniku kryzysu? Instrat wskazuje, że potrzebna jest nie likwidacja, a rozszerzenie systemu ETS. Będzie to konieczny krok, aby utrzymać i wzmocnić finansowanie programów skierowanych na walkę z ubóstwem energetycznym, czyli Czyste Powietrze i Mój Prąd.

– “Nigdy dotąd, nie byliśmy tak dobrze przygotowani do przyjęcia Zielonego Pakietu Fiskalnego. Nigdy nie był on również tak pilny i potrzebny. Polska powinna wykorzystać recesję do przyspieszenia, a nie porzucenia sprawiedliwej transformacji energetycznej ” – mówi Katarzyna Szwarc z zarządu Instratu.

“Banki mogą być niechętne udzielaniu kolejnych kredytów na przykład na wkład własny do Programu Mój Prąd lub Czyste Powietrze, jeżeli zdolność kredytowa polskich gospodarstw domowych spadnie. Tej luki nie wypełnią samorządy, których dochody również ucierpią na kryzysie. W to miejsce powinno wejść państwo jako aktywny inwestor w naszą wspólną przyszłość” – dodaje ekspertka.

Główne wnioski:

• Jednym z bezpośrednich efektów ograniczenia aktywności gospodarczej związanej z pandemią COVID-19 jest spadające zapotrzebowanie na energię elektryczną w Polsce, co odbije się na wynikach finansowych krajowych elektrowni, a w konsekwencji i kopalni sprzedających im węgiel.
• Jednocześnie obserwujemy gwałtowny spadek cen uprawnień do emisji CO2 z ok. 25 do poziomu 15 EUR za tonę, co przyczynia się do spadku hurtowych cen energii.
• Niższy popyt w Polsce i Europie powoduje tymczasowy spadek emisji CO2, co oznacza, że Polska ma szansę spełnić unijny cel udziału OZE w miksie (15%) wyznaczony na 2020 rok. W związku z tym, w przestrzeni publicznej pojawiają się postulaty czasowego złagodzenia polityki klimatycznej.
• Pandemia nie powinna demobilizować wysiłków związanych ze sprawiedliwą transformacją energetyczną, ani stanowić przesłanek do opuszczania systemu ETS. Po kryzysie w 2009 roku, zaniechania na tym polu były przyczyną skokowego wzrostu emisji CO2 natychmiast po jego ustąpieniu. Krótkoterminowa poprawa statystyk nie zmieni trwałych problemów polskiego sektora energetycznego, np. zanieczyszczenia powietrza.
• Granice kolejnych subsydiów dla górnictwa powinny wyznaczać dotychczasowe płatności. Zgodnie z tzw. ustawą górniczą, do końca 2023 roku, limit pomocy publicznej na restrukturyzację sektora wynosi 7 mld zł. W obliczu upowszechnienia pomocy publicznej w całej Europie pogrążonej w kryzysie, nie należy nadmiernie wykorzystywać tej możliwości w Polsce na ratowanie trwale nierentownego sektora górnictwa węgla kamiennego.
• Zmobilizowanie środków prywatnych do finansowania programów takich jak Czyste Powietrze i Mój Prąd będzie trudniejsze niż dotychczas z powodu załamania budżetów gospodarstw domowych oraz prawdopodobnie obniżonej akcji kredytowej banków komercyjnych. W obecnej sytuacji warto rozważyć zwiększenie dofinansowania w tych programach ze strony budżetu centralnego. Środki na ten cel są możliwe do pozyskania przez rozszerzenie systemu ETS na kolejne sektory gospodarki.
• Środki przeznaczone na Program Inwestycji Publicznych w ramach Tarczy Antykryzysowej powinny zostać przeznaczone w 80% na projekty związane ze sprawiedliwą transformacją energetyczną. Pozostałe 20% należy spożytkować w sposób przynajmniej neutralny z punktu widzenia klimatu.
• Taki Zielony Pakiet Fiskalny nie byłby niczym nowym. W 2009 roku, o Globalny Nowy Zielony Ład, do państw G20 zaapelowała ONZ.^[1] Wtedy taki plan wdrożyła Korea Południowa przeznaczając aż 80% pakietu antykryzysowego na zrównoważone cele.

---

^[1] Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP), Global Green New Deal – An Update for the G20 Pittsburgh Summit, 09.2009.

Rekomendujemy cytowanie:

Fundacja Instrat (2020), Instrat Policy Note 02/2020: Z recesji wyjdźmy silniejsi i bardziej zieloni – rekomendacje dla Polski. Opracowanie zbiorowe: Michał Hetmański, Katarzyna Szwarc, Bartłomiej Kupiec, Krzysztof Stępień. http://nowa27102022.instrat.pl/wordpress/policy-note-02-2020/

Tekst został opublikowany pierwotnie na portalu Pospolita.eu i jest dostępny na licencji Creative Commons (CC BY-SA 4.0 International). Zachęcamy do ponownego jego wykorzystania w całości lub częściach za podaniem źródła.