Europejska gospodarka coraz wyraźniej odczuwa skutki transformacji cyfrowej, która na nowo definiuje sposób funkcjonowania przedsiębiorstw i rynków pracy. Równocześnie nie można zapominać, że proces cyfryzacji firm zależy od zamożności kraju czy też regionu, ale także od ich wielkości. Mniejsze firmy są zwykle mniej cyfrowe, co ma wpływ na zatrudnianych przez nie pracowników.

Firmy wykorzystujące rozwiązania cyfrowe w ograniczonym zakresie mają tendencję do płacenia niższych wynagrodzeń i rzadziej tworzą nowe miejsca pracy. Podczas pandemii były one również mniej skłonne do szkolenia swoich pracowników. Równocześnie musimy mieć świadomość, że technologie cyfrowe – takie jak sztuczna inteligencja, uczenie maszynowe i roboty przemysłowe – mają wpływ na zatrudnienie, płace, popyt na umiejętności i polaryzację miejsc pracy ze względu na automatyzację i zmiany technologiczne ukierunkowane na umiejętności. Transformacja cyfrowa często idzie w parze z automatyzacją rutynowych zadań, która często zastępuje miejsca pracy wymagające niskich i średnich kwalifikacji. Z drugiej strony, aby korzystać z technologii cyfrowych, firmy muszą dysponować pulą wykwalifikowanych pracowników o odpowiednich umiejętnościach. Jak widać sytuacja jest skomplikowana, dlatego celem związków zawodowych powinno być zdefiniowanie
wytycznych, które pomogą pogodzić zmiany technologiczne z prawami socjalnymi. Wiele aspektów polityki będzie wymagało głębokiej rewizji i modernizacji. Cyfryzacja,automatyzacja i sztuczna inteligencja, choć stanowią kluczową szansę na pobudzenie rozwoju gospodarczego i konkurencyjności, stanowią również wyzwanie dla tradycyjnych modeli zatrudnienia w odniesieniu do stosunków pracy, standardów pracy, warunków pracy i ochrony socjalnej.

Jak przygotować miękkie lądowanie dla rynku pracy w okresie transformacji? Jak zapewnić, by sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe były rozwiązaniami technologicznymi, które pracują dla ludzi? Jaki jest charakter umiejętności wymaganych w czwartej rewolucji przemysłowej? Odpowiedzi na te pytania szukają eksperci i uczestnicy projektu “Inicjowanie działań wdrażających Porozumienie Ramowe Europejskich Partnerów Społecznych w sprawie cyfryzacji” przygotowujący partnerów społecznych z Polski, Włoch, Rumunii, Litwy oraz Macedonii Płn. do procesu transformacji cyfrowej rynku pracy, którego liderem jest Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”.

Projekt finansowany ze środków własnych oraz Unii Europejskiej koncentruje się na wyzwaniach, korzyściach i ryzykach dotyczących narzędzi cyfrowych w miejscu pracy. Działania eksperckie i szkoleniowe skierowane są do partnerów społecznych z 5 krajów europejskich, a głównym celem Projektu jest ułatwienie wdrożenia w tych krajach. Porozumienia europejskich partnerów społecznych w sprawie cyfryzacji (EFAD) podpisanego 22 czerwca 2020 r. poprzez dialog społeczny. Jest to już 7 autonomiczne porozumienie europejskich partnerów społecznych, którego wdrażanie z poziomu europejskiego inicjuje Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność” za pośrednictwem środków projektowych, co stanowi niepodważalny wkład w kreowanie stosunków społecznych oraz wzmacnianie dialogu społecznego zarówno na poziomie krajowym jak i europejskim.

Dotychczas w ramach projektu zebrano i opisano 30 przykładów dobrych praktyk z 5 krajów europejskich. „Jak łatwo się domyślić studia przypadków pokazały zróżnicowanie stopnia zawansowania procesów cyfryzacji na rynkach pracy w poszczególnych państwach biorących udział w projekcie” – komentuje Barbara Surdykowska z Biura Eksperckiego KK NSZZ „Solidarność”. Niestety pokazały też, że nie wszędzie związki zawodowe są zaangażowane w te procesy – dodaje ekspertka. Zebrane praktyki będą porównane i poddane analizie oraz ocenie w Raporcie końcowym z projektu.

W ramach projektu stawiamy sobie ambitne cele, w tym stworzenie warunków do opracowania Krajowych Planów Działań przygotowujących do implementacji Porozumienia w kraju, w tym wdrożenia prawa do odłączenia poprzez niezbędne analizy istniejącego stanu prawnego i faktycznego oraz wypracowanie katalogu dobrych praktyk.

Projekt ma także na celu wzrost wiedzy partnerów społecznych na temat poprawy warunków pracy w kontekście prawa do odłączania, umiejętności korzystania z narzędzi cyfrowych oraz łączenia życia prywatnego z zawodowym poprzez działania szkoleniowe i upowszechniające. „Cyfrowa transformacja rynku pracy wymaga podniesienia świadomości liderów związkowych w zakresie konieczności nabycia nowych umiejętności w celu zachowania miejsc pracy w przyszłości. Zaplanowane działania oraz wypracowane produkty i rezultaty Projektu w postaci m.in. nowego modułu szkoleniowego, spotkań eksperckich, szkoleń oraz dokumentów strategicznych służą realizacji tego celu i będą dostępne na stronie projektu do pobrania” – komentuje Karol Nosal, Kierownik projektu z Biura Programów Europejskich KK NSZZ „Solidarność”.

Jeden z celów projektu – wzmocnienie prawa do odłączenia się

W chwili obecnej prawo do odłączenia (prawo do bycia off-line lub z ang. right to disconnect) jest bardzo dużym wyzwaniem. Wszyscy zauważyliśmy, że rozwój nowych technologii komunikacyjnych w tym wszelkiego rodzaju czatów powoduje, że pracownicy pozostają po godzinach pracy dostępni dla swoich przełożonych i współpracowników. Prowadzi to niestety bardzo często do przemęczenia, wypalenia zawodowego i odbija się na dobrostanie psychicznym pracownika i jego bliskich. Prawo do odłączenia jest jednym z tematów europejskiego Porozumienia o cyfryzacji, nie udało się jednakże w tym porozumieniu ustalić wiążących rozwiązań. W tej sytuacji w czerwcu 2022 r. trzy europejskie organizacje pracodawców podpisały program prac w ramach dialogu społecznego z Europejską Konfederacją Związków Zawodowych (EKZZ), który obejmował zobowiązanie do wynegocjowania prawnie wiążącego porozumienia w sprawie pracy zdalnej, które miałoby zostać wdrożone w formie dyrektywy. Niestety, po ponadrocznych negocjacjach, w listopadzie 2023 r, dwie organizacje pracodawców nie przedstawiły żadnych propozycji dotyczących tekstu porozumienia i wycofały się negocjacji. EKZZ ubolewa, że pracodawcy nie byli w stanie przedstawić ścieżki prowadzącej do pomyślnego finału rozmów.

Ze względu na rozwój sytuacji, EKZZ skierowała apel do Komisji Europejskiej, w którym podkreśliła konieczność wypełnienia luki legislacyjnej poprzez przedstawienie dyrektywy, która zagwarantuje prawa pracujących zdalnie, obejmujące m.in. równe traktowanie i wynagradzanie telepracowników i tych pracujących stacjonarnie, prawo do prywatności i odłączenia, ochronę przed nadmierną kontrolą oraz zaangażowanie związków zawodowych w kształtowanie i realizację pracy zdalnej.

Zanim jednakże dojdzie do prawdopodobnych działań legislacyjnych po stronie Komisji Europejskiej we wszystkich państwach biorących udział w Projekcie EFAD, winny być wypracowane plany działań określające działania w tym obszarze. W Polsce partnerzy społeczni dyskutują na temat promowania takich praktyk jak:

• ustawianie autoresponderów w służbowych skrzynkach pocztowych wskazujących:
  • że pracownik korzysta z urlopu wypoczynkowego,
  • do kogo z zespołu współpracowników należy się zwrócić w kwestiach pilnych,
  • na godziny pracy pracownika i możliwość odpowiedzi w ramach godzin pracy,
• szkolenia kierowników/ogółu pracowników w zakresie poszanowania prawa podwładnych/
  współpracowników do niezakłóconego odpoczynku,
• spotkania z psychologiem/doradcą zawodowym poświęcone konieczności stosowania w życiu zawodowym i prywatnym przerw od permanentnej obecności online w mediach
  społecznościowych czy komunikatorach.

Projekt „Inicjowanie działań wdrażających Porozumienie Ramowe Europejskich Partnerów Społecznych w sprawie cyfryzacji” przyczynia się do pogłębiania wiedzy partnerów społecznych na temat obecnych i przyszłych trendów na rynku pracy, co jest niezbędne, aby wypracować polityki potrzebne do zapewnienia sprawiedliwej i sprzyjającej włączeniu społecznemu transformacji. Sztuczna inteligencja wkracza na rynek pracy w zawrotnym tempie i nieodwracalnie, dlatego świat pracy musi się jak najszybciej dostosować do zachodzących zmian w sposób korzystny dla siebie.

Treść Porozumienia europejskich partnerów społecznych w sprawie cyfryzacji oraz więcej informacji o samym projekcie można znaleźć na stronie projektu.