Miniony rok jest kolejnym, w którym szeroko pojęte zrównoważone finanse – rozumiane zarówno jako problem finansowania transformacji energetycznej i dekarbonizacji gospodarki, jak i kwestię głębszej integracji ryzyk ESG w działalności sektora finansowego – umocniły swoje miejsce w debacie publicznej oraz na agendzie inicjatyw z zakresu polityk publicznych. W Unii Europejskiej to przede wszystkim finalizacja prac nad wieloma inicjatywami regulacyjnymi. Globalnie – zobowiązanie sektora finansowego do zaangażowania w transformację gospodarki w stronę bezemisyjną. Poniższe podsumowanie przedstawia co udało się osiągnąć w 2021 i czego możemy spodziewać się w nadchodzącym roku.
2021
I. Trendy globalne i rynkowe
Portfele i spółki net-zero
Globalnie, jednym z ważniejszych wydarzeń dla rozwoju zrównoważonych finansów była konferencja COP26. Podczas niej instytucje finansowe zarządzające łącznie aktywami wartymi 130 bln dolarów, zrzeszone w kierowanej przez Marka Carneya inicjatywie GFANZ zobowiązały się, że ich portfele inwestycyjne osiągną stan zerowych emisji, zgodnie z wymaganiami Porozumienia Paryskiego.
Warto zauważyć, że deklaracja ta odwołuje się do osiągnięcia stanu “net-zero”, a więc dotyczy nie ryzyka klimatycznego czy raportowania ESG, a bardziej konkretnego wskaźnika, jakim są emisje netto – portfela w przypadku inwestorów, i przedsiębiorstwa w przypadku firm. Deklaracje osiągnięcia stanu net-zero, neutralności klimatycznej czy po prostu redukcji emisji, mimo iż nie są regulowane prawnie, były ważnym trendem rynkowym w 2021 roku.
W Instracie zbadaliśmy jak na tle tego trendu wypadają polskie spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Wyniki opisaliśmy w raporcie “Korporacyjna obojętność”. W momencie jego publikacji zobowiązania do redukcji gazów cieplarnianych posiadało 13 ze 140 największych spółek notowanych na GPW, a więc niecałe 10%. To niewiele w porównaniu do zachodnich parkietów. Optymizmem napawa fakt, że od momentu publikacji raportu, bazę danych esg.instrat.pl, w której na bieżąco gromadzimy informacje o zobowiązaniach klimatycznych spółek z GPW musieliśmy aktualizować już kilkakrotnie.
Zielony aktywizm inwestorów?
Zobowiązanie inwestorów na COP26 nie było jedynym znakiem, że biorą oni kwestie klimatyczne poważnie. Uwagę prezesów największych spółek publicznych przykuły w 2021 roku wiadomości o „przewrotach” akcjonariuszy na walnych zgromadzeniach amerykańskich paliwowych gigantów, firm Exxon i Chevron. Kwestia klimatu pojawiła się też ponownie jako jeden z głównych wątków w “liście do prezesów” Larry’ego Finka – komunikacie, w którym szef inwestycyjnego giganta BlackRock zwyczajowo wskazuje na jego priorytety jako akcjonariusza. Klimatyczna presja ze strony inwestorów dała się więc w 2021 roku odczuć zarządom największych spółek z amerykańskiej giełdy i zapewne utrzyma się w nadchodzącym roku.
Greenwashing
Inwestorzy instytucjonalni nie tylko jednak wywierali presję na bardziej rzetelne podejście do klimatu, ale sami się pod nią znaleźli. Głośne oskarżenia o greenwashing padały z ust insiderów z inwestycyjnych gigantów – Tariqa Fancy’ego, byłego szefa ESG w BlackRock oraz Desiree Fixler, pracującej w obszarze kwestii ESG dla jednej ze spółek z grupy kapitałowej Deutsche Bank, DWS. To drugie oskarżenie poskutkowało z resztą wszczęciem przez amerykańskiego nadzorcę rynku, SEC, postępowania wobec firmy. Widmo oskarżeń o greenwashing, kardynalny grzech zielonych finansów, zmaterializowało się więc w 2021 roku nad głowami największych graczy sektora zarządzania aktywami i będzie ich nawiedzać z pewnością jeszcze wielokrotnie – pomimo intensywnych prac legislacyjnych debata o realnym wpływie sektora finansowego na dekarbonizację gospodarki jest daleka od zakończenia.
II. Unia Europejska
W Unii Europejskiej rok 2021 to przede wszystkim rok dużych postępów w pracach legislacyjnych nad najważniejszymi aktami realizującymi strategię zrównoważonych finansów Komisji Europejskiej, ale także prace nad finalizacją dużych inwestycji ze środków publicznych.
1. Inwestycje publiczne i polityka klimatyczna UE
Inwestycje publiczne w ramach unijnego Funduszu Odbudowy motywowane są przede wszystkim koniecznością walki z ekonomicznymi skutkami pandemii, jednak zgodnie z zasadami programu, co najmniej 37% z 750 mld euro udostępnianych środków musi zostać przez Państwa Członkowskie przeznaczone na zieloną transformację. Innym ważnym programem publicznym przyjętym w poprzednim roku jest Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, o łącznej wartości 17 mld euro. Dla rynków finansowych ważniejsza była jednak zapewne emisja pierwszych zielonych obligacji przez samą Unię. Emisja, o wartości 12 mld euro była 11 razy nadsubskrybowana.
Rok 2021 przyniósł też istotne projekty aktów nie dotyczących bezpośrednio obszaru zrównoważonych finansów, które jednak będą miały istotne znaczenie dla tempa i skali dekarbonizacji w Unii. Mowa tutaj o pakiecie “Fit for 55”, w ramach którego Komisja zaproponowała między innymi rozszerzenie systemu opłat za emisje gazów cieplarnianych ETS na sektory dotychczas nim nie objęte takie jak transport i budownictwo, oraz uszczelnienie tego systemu poprzez wprowadzenie węglowego cła na produkty i usługi importowane spoza EU (Carbon Border Adjustment Mechanism). Dla sektora finansowego istotne będą też nowe normy efektywności energetycznej budynków, które skutkować będą koniecznością poniesienia nakładów na odnowienie dużej części budynków w Unii.
2. Regulacje prawne z zakresu zrównoważonych finansów
W 2021 roku Komisja przedstawiła wiele ważnych projektów legislacyjnych. Wiele ważnych aktów prawnych stało się również obowiązującym prawem.
Taksonomia
Wśród tej drugiej grupy należy wskazać przede wszystkim na dwa delegowane rozporządzenia do unijnej Taksonomii, przyjęte przez Komisję: rozporządzenie ustanawiające techniczne kryteria kwalifikacji dla celu klimatycznego oraz rozporządzenie precyzujące sposób ustalania i publikacji informacji o stopniu zgodności działalności z Taksonomią. Dla przedsiębiorstw niefinansowych oznacza to konieczność analizy przychodów i kosztów, a dla instytucji finansowych kwalifikacje znajdujących się w ich portfelu aktywów (Green Asset Ratio). Obydwa akty są już obowiązującym prawem, dzięki czemu będą mogły – i musiały – być stosowane przez podmioty, które obecnie zobowiązane są do raportowania na gruncie dyrektywy o raportowaniu finansowym (NFRD).
Raportowanie niefinansowe, zielone obligacje i przepisy sektorowe
Zakres podmiotowy taksonomicznych ujawnień ma zostać znacząco rozszerzony na podstawie planowanej nowelizacji NFRD, znanej pod nazwą Corporate Sustainability Reporting Directive, która ma też ustandaryzować raportowanie niefinansowe w Unii. CSDR, wraz z projektem rozporządzenia ws. unijnego Standardu Zielonych Obligacji to dwa najważniejsze projekty legislacyjne przedstawione przez Komisję w mijającym roku. Unijne zielone obligacje będą mogły finansować jedynie działalność zgodną z Taksonomią i będą musiały uzyskać zewnętrzną certyfikację. Sam standard nie będzie jednak obowiązkowy.
Ważnym wydarzeniem było też z pewnością przyjęcie przez Komisję aktów delegowanych inkorporujących kwestie klimatyczne do najważniejszych regulacji dotyczących sektorów zarządzania funduszami oraz oraz doradztwa inwestycyjnego (UCITS, AIFMD i MIFID). Zarządzający funduszami będą musieli uwzględnić kwestie ESG w procesach zarządzania ryzykiem i konfliktem interesów, a firmy świadczące doradztwo inwestycyjne poznać preferencja klientów w tym zakresie. Przepisy wejdą w życie pod koniec przyszłego roku.
Rozporządzenie SFDR
Najważniejszym aktem prawnym, który w 2021 roku wszedł w życie było niewątpliwie rozporządzenie SFDR. Uczestnicy rynku finansowego musieli zacząć stosować je od marca, a sam dokument nakłada obowiązki informacyjne na podmioty zarządzające aktywami i oferujące „zrównoważone” produkty (np. fundusze ESG). Jak pokazują badania rynku, wejście SFDR w życie poskutkowało ograniczeniem przez oferujących produkty finansowe zielonego marketingu. Dane pokazują jednak, że jest ono stosowane mocno niejednolicie. Zmienić to mogą wydane na jego potrzeby przepisy techniczne (RTS), które powinny wejść w życie wraz z początkiem 2023 roku, ale do których inwestorzy będą przygotowywać się już w nadchodzącym roku.
Stosowanie tego rozporządzenia przez polskie Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, które zarządzają funduszami zbadaliśmy w Instracie niedługo po jego wejściu w życie i opublikowaliśmy w raporcie “Rynek u progu rewolucji zrównoważonych finansów”. Większość TFI zadeklarowała branie pod uwagę ryzyk klimatycznych, jednak mała liczba wskazała, że uwzględnia też negatywne oddziaływanie spółek ze swojego portfela na środowisko, a fundusze sklasyfikowane jako “zielone” na gruncie SFDR stanowią niewiele ponad 1% wartości aktywów sektora w ogóle.
Bankowość centralna
Warto też przypomnieć o wydarzeniach w bankowości centralnej. Banki centralne, zwłaszcza te, które prowadzą skupy aktywów na dużą skalę mogą oddziaływać na podejście całego rynku zarówno do „zielonych” jak i „brązowych” aktywów. Europejski Bank Centralny opublikował w lipcu wyniki rewizji strategii polityki pieniężnej, w ramach której uwzględnione zostały również kwestie związane z klimatem. EBC zapowiedział plany uwzględnienia ryzyka klimatycznego w prowadzonych operacjach otwartego rynku, obejmujące przynajmniej ustanowienie wymogów ujawnienia odpowiednich informacji przez emitentów skupowanych aktywów. Podejście EBC opiera się więc na mitygowaniu „ryzyka klimatycznego”, raczej niż bezpośrednim wsparciu zielonych aktywów. Bank Anglii również zapowiedział zmiany w swoim programie skupu obligacji korporacyjnych, jednak ich wprost zadeklarowanym celem jest zachęcanie emitentów do obniżenia emisji gazów cieplarnianych, m.in. poprzez wykluczenie emitentów z niektórych sektorów z programu skupu obligacji.
Regulacje ostrożnościowe dla banków
Większość powyższych inicjatyw dotyczy rynków kapitałowych, jednak podstawowym źródłem finansowania europejskiej gospodarki pozostają kredyty bankowe. Ten sektor finansowy również jest przedmiotem zainteresowania UE, choć w 2021 roku były to prace jeszcz głównie analityczne. W czerwcu Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) opublikował raport dotyczący możliwości uwzględnienia ryzyk ESG w ramach regulacji ostrożnościowych a w listopadzie EBC opublikował wyniki własnej analizy przygotowania banków do zarządzania tymi ryzykami. EBA zaczęła również konsultacje dotyczące technicznych standardów publikowania informacji o ryzykach ESG w ramach ujawnień banków w tzw. III filarze. W 2021 roku EBC przeprowadził też analizę wpływu ryzyk klimatycznych na europejską gospodarkę. Ta perspektywa zostanie w 2022 roku uzupełniona o stress testy europejskich banków, pod kątem ryzyka klimatycznego.
Z hucznych oświadczeń szeregu polskich banków w 2021 roku można by wywieść wniosek, że wprowadzenie kryteriów ryzyk ESG w procesie udzielania kredytów to ich własna inicjatywa… Jednak był to po prostu skutek wejścia w życie wytycznych EBA dotyczących udzielania i monitorowania kredytów, zobowiązujących banki do uwzględniania tych czynników.
Jak widać, powyższe inicjatywy skupiają się głównie na mitygacji ryzyka klimatycznego dla samych banków, a mniej na wsparciu finansowania przez nie zielonej transformacji, jednak wnosząc po zapowiedziach Komisji w jej nowej strategii zielonych finansów, kierunek regulacji UE na tym polu może w przyszłości ulec zmianie.
Nowa strategia zrównoważonego finansowania Komisji Europejskiej
Warto dodać, że dotychczasowe prace na szczeblu unijnym stanowiły głównie realizację opublikowanego przez Komisję Europejską w 2018 roku Planu Działania ws. Zrównoważonych Finansów. W lipcu ubiegłego roku Komisja opublikowała jednak nową strategię, przewidującą szereg dalszych działań i obejmującą obszary dotąd nie objęte pracami.
2022
W roku 2022 w Unii z pewnością dalej trwać będą prace legislacyjne, finalizujące ważne inicjatywy wskazane powyżej, takie jak standard zielonych obligacji czy dyrektywa CSRD.
To jednak też rok, w którym nowe przepisy wejdą po raz pierwszy w życie i będą musiały być zastosowane przez szerokie grono podmiotów. Chodzi tutaj przede wszystkim o unijną Taksonomię. Od tego roku klasyfikacji swojej działalności zgodnie z tym standardem dokonywać będą musiały podmioty zobowiązane do raportowania na gruncie Dyrektywy o Raportowaniu Niefinansowym, czyli duże spółki giełdowe i instytucje finansowe, a całoroczna informacja podlegać będzie ujawnieniu w raporcie niefinansowym za rok 2023.
Sam system unijnej Taksonomii będzie w 2022 roku w dalszym ciągu rozwijany. Pod koniec 2021 roku państwa członkowskie otrzymały plany technicznych kryteriów uznania dla gazu i energii jądrowej, które zapewne będą przedmiotem żywiołowej dyskusji i negocjacji politycznych w nadchodzących miesiącach.
Cel zwalczania i zapobiegania zmianom klimatu to obszar, na którym prace nad Taksonomią skupiły się w pierwszej kolejności, jednak w 2022 roku spodziewać się należy technicznych kryteriów uznania dla pozostałych celów środowiskowych, takich jak bioróżnorodność czy zarządzanie zasobami wodnymi. W pracach znajdzie się też Taksonomia Społeczna, która miałaby wyznaczać standardy raportowania o odpowiedzialnej działalności firm i inwestorów w odniesieniu do kwestii społecznych, a także potencjalne rozszerzenie systemu klasyfikacji Taksonomii o działalność szkodzącą oraz neutralną z perspektywy celów środowiskowych, co zaproponowała w lipcu 2021 unijna Platforma Zrównoważonych Finansów. Ponadto, zgodnie z nową strategią Komisji z 2021 roku, można spodziewać się prac na Taksonomią dla tzw. działalności przejściowych.
Kolejnym obszarem przedmiotowym, które prawdopodobnie znajdzie się pod lupą regulatorów w 2022 są ratingi ESG. Branża ta jest obecnie zupełnie nie uregulowana i mało przejrzysta, a duże rozbieżności w ocenach tych samych spółek podważają wiarygodność stosowanych metodologii. Komisja zapowiedziała już prace legislacyjne, które zakończyć się mają w 2023 roku, ale których założenia poznamy zapewne w nadchodzących miesiącach.
W marcu należy się też spodziewać nowych propozycji legislacyjnych dotyczących sektora finansów publicznych – unijnej regulacji tzw. zielonego budżetowania, polegającego na uwzględnianiu kwestii środowiskowych w wydatkach sektora publicznego oraz wsparcia dla eksporterów.
Jeżeli chodzi o przewidywania rynkowe, wzrost szeroko pojętych aktywów ESG – zarówno funduszy jak i instrumentów dłużnych, który dało się zaobserwować w 2021 roku (i w latach poprzednich) z pewnością będzie trwał, a wartość aktywów tego segmentu rynku dalej szybko rosnąć.
Kwestią do obserwowania w nadchodzącym roku będzie też z pewnością rozwój wypadków za Oceanem Atlantyckim. Stany Zjednoczone są nieco w tyle, jeżeli chodzi o regulacje rynku ESG, zarówno dotyczące ujawnień dla spółek publicznych jak i inwestorów czy też regulacje ostrożnościowe banków. W wielu kwestiach ich entuzjazm dla integracji kwestii ESG jest też mniejszy. Od ostatecznie przyjętej filozofii regulacyjnej w Stanach zależeć może rozwój rynku globalnie.
Kontakt:
Stanisław Stefaniak, Starszy analityk ds. polityki regulacyjnej, stanislaw.stefaniak@instrat.pl, +48 660 361 510
Patryk Berus, Manager ds. komunikacji, patryk.berus@instrat.pl, +48 519 466 422
