Rząd Mateusza Morawieckiego na ostatniej prostej zaplanował dofinansowanie spółek górniczych 7 mld złotych, mimo że te mają za sobą bardzo dobry kolejny rok finansowy. Michał Hetmański z Fundacji Instrat apeluje do nowego rządu o wstrzymanie tej wypłaty i skierowanie środków na sprawiedliwą transformację, czyli do górników, a nie do kopalń.

Bałagan finansowy w górnictwie

Odchodzący rząd zostawia po sobie niejasną sytuację finansową w górnictwie węgla kamiennego. Mimo, iż spółki węglowe świetnie zarabiają (ceny węgla były i są od ponad roku na rekordowym poziomie), to zaplanowano dla nich 2 kanały wsparcia finansowego ze strony podatników. 

Ministerstwo Aktywów Państwowych z końcem listopada złożyło już w nowym Sejmie projekt ustawy o zmianie ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego, gdzie proponowane jest odroczenie do końca 2025 r. płatności ze strony spółek górniczych (PGG, Tauron Wydobycie, Węglokoks Kraj) na rzecz Polskiego Funduszu Rozwoju oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – łącznie prawie 1,9 mld zł. To pierwszy kanał wsparcia, którego brak zasadności objaśnia Michał Hetmański z Fundacji Instrat: “Odroczenie płatności na rzecz PFR stanowi istotne rozszerzenie pomocy publicznej, na którą zgodę już raz wyrażono. Co więcej, nie usłyszeliśmy ani jednego argument przemawiający za tym, że sytuacja spółek górniczych w 2025 r. będzie istotnie lepsza niż w 2022 i 2023 r. co pozwoliłoby na spłatę zobowiązań. Dlaczego więc decydujemy się wspierać spółki górnicze z naszych kieszeni?”

7 mld zł w obligacjach skarbowych jeszcze w 2023

W ramach systemu dopłat do redukcji zdolności produkcyjnych odchodzący rząd planował przekazać jeszcze w 2023 r. trzem spółkom kwotę ok. 7 mld zł, z czego ok. 5,5 mld zł tylko dla Polskiej Grupy Górniczej. Mimo, iż w ustawie budżetowej na 2023 r. te zapisy się nie znalazły, to w listopadzie ustępujący rząd Zjednoczonej Prawicy wrócił do tego pomysłu. 

Jak informuje dziennikarz Radio Zet Mariusz Gierwszewski, w piątek 8 grudnia 2023 r. odchodzący rząd podjął decyzję o emisji obligacji skarbowych w kwocie do 7 mld zł celem przekazania ich spółkom górniczym. Na stronie Ministerstwa Finansów można przeczytać, że taka emisja na kwotę 4-8 mld zł ma zostać przeprowadzona jeszcze w dniach 12-14 grudnia 2023 r. 

Niestety transfer takich środków jest możliwy nawet bez zgłaszania autopoprawki do budżetu państwa, co tłumaczy Michał Hetmański: “Dokapitalizowanie spółek górniczych w formie obligacji może odbyć się decyzją ministra finansów na wniosek ministra właściwego ds. górnictwa. Nie jest w tej sprawie potrzebna nowelizacja budżetu, czy nawet rozporządzenie ministra. Warto zauważyć, że takie gospodarowanie środkami publicznymi nie wlicza się do kwoty maksymalnego długu publicznego. Mechanizm przekazywania obligacji skarbowych zamiast transferu pieniędzy Najwyższa Izba Kontroli oceniła jako niezgodny z Konstytucją RP.”

Rekordowo dobre wyniki finansowe spółek górniczych

Z analizy Instratu wynika, że sama Polska Grupa Górnicza osiągnęła w 2022 r. pozytywny wynik EBITDA na poziomie blisko 4,5 mld zł. Nie przyczyniło się to do spłaty przez nią zobowiązań na kwotę prawie 1,9 mld zł względem PFR i ZUS zaciągniętych jeszcze w latach poprzednich. Wynik finansowy kopalń (EBITDA) szacowany przez Instrat dla grupy spółek objętych wsparciem za okres pierwszych trzech kwartałów 2023 r. lub całego 2022 r. wynosi blisko 5 mld zł, czyli ponad 2-krotnie więcej niż wynoszą zobowiązania względem instytucji publicznych (PFR i ZUS). 

“Należy ocenić, że przez ponad 1,5 roku od początku kryzysu energetycznego w 2022 r. sektor górnictwa węgla kamiennego energetycznego, w tym PGG, był w stanie regulować zobowiązania finansowe i nie było koniecznym wsparcie ze strony rządowego programu dopłat do redukcji wydobycia. Mimo to kopalnie oczekują kolejnej transzy nielegalnej pomocy publicznej, bo do tej pory Bruksela nie wydała pozytywnej oceny notyfikacyjnej dla rządowego programu” – ocenia Hetmański.

Co nowy rząd zrobi z gorącym kartoflem?

W Fundacji Instrat rekomendujemy nowemu rządowi przegląd zobowiązań i bieżących wyników finansowych spółek przed podjęciem decyzji w zakresie ewentualnego wspierania sektora górnictwa węgla kamiennego. Ewentualne formy pomocy nie mogą naruszać unijnych i krajowych przepisów dot. pomocy publicznej oraz konstytucyjnej zasady zapisanej w art. 219 dot. planowania budżetu państwa. Wsparcie z budżetu państwa powinno być skierowane na sprawiedliwą transformację, przede wszystkim do pracowników, a nie do kopalń.

Próbę wsparcia kopalń w ostatnich chwilach rządów komentuje Michał Hetmański: “Apeluję do obejmującego dziś stery w rządzie kierownictwa ministerstw odpowiedzialnych za finanse oraz górnictwo. Wstrzymajcie tę nielegalną transzę finansowania dla kopalń. Trzeba usiąść wspólnie z górnikami i przeanalizować wyniki finansowe spółek górniczych i ich zobowiązania, aby uniknąć sytuacji, w której przelewamy kolejne bezcelowe środki, z których pracownicy nic konkretnego poza bieżącymi wypłatami nie dostaną.”