Jeszcze kilka lat temu problematyka gospodarki cyfrowej pozostawała na marginesie działań podejmowanych przez organy ochrony konkurencji i konsumentów, a budżety państw traciły znaczące środki na wykorzystywaniu luk podatkowych i niematerialnego charakteru zasobów cyfrowych gigantów. Prawa obywatelskie, w tym w szczególności prawa pracownicze, lokatorskie i konsumenckie, były i wciąż są nagminnie łamane w sieci.
Możemy jednak zaobserwować istotny zwrot w polityce publicznej wiodących krajów świata, określany niekiedy mianem suwerenności cyfrowej. Oznacza on zdolność państw i samych użytkowników do egzekwowania swoich praw oraz kształtowania gospodarki cyfrowej zgodnie ze swoimi potrzebami społecznymi i rozwojowymi.
Wiosną 2020 r. koalicja ekspercka Polskiej Karty Suwerenności Cyfrowej rozpoczęła prace nad podstawowym pakietem zasad, które umożliwią zrównoważony i korzystny społecznie rozwój gospodarki cyfrowej w Polsce. Niniejszy raport jest efektem prac koalicji i trwającego wciąż dialogu nad zaprojektowaniem jak najbardziej efektywnych regulacji.
Konieczne jest zadbanie, by firmy takie jak amerykańskie GAFA (Google, Apple, Facebook i Amazon) i mniejsze platformy cyfrowe (Uber, Airbnb) czy chińskie Aliexpress respektowały polskie i europejskie prawo, w tym nowe zasady uszyte na miarę silnej gospodarki XXI wieku.
Raport szczegółowo diagnozuje i przedstawia problemy w trzech głównych obszarach: 1) Podatków w gospodarce cyfrowej; 2) Konkurencji i transparentności; oraz 3) Ochrony obywateli. Na tej podstawie formułujemy 17 precyzyjnych rekomendacji, których wdrożenie jest konieczne na poziomie polskich regulacji:
- Szczelniejszy VAT w e-handlu i kontrola przesyłek
- Bezpośredni podatek przychodowy dla spółek o znaczącej obecności cyfrowej (podatek cyfrowy DST)
- Rozszerzenie systemu MOSS
- Wprowadzenie systemu OSA (Ocena Skutków Algorytmów) do badania wpływu na konkurencję
- Zobowiązanie platform do regularnego raportowania ich działalności
- Kodeks Dobrych Praktyk
- Narzędzia ochrony konkurencji ex ante
- Rozszerzenie kompetencji UOKiK i UKE
- Poszerzenie kompetencji organów krajowych w zakresie ochrony praw konsumentów w sieci
- Wymóg powołania przedstawiciela konsumenckiego
- Rozszerzenie platformy dla sygnalistów
- Wprowadzenie systemu OSA (Ocena Skutków Algorytmów) do badania wpływu na konsumentów
- Wprowadzenie krajowego standardu “safety-by-design” oraz organu odpowiedzialnego za certyfikację
- Kampanie informacyjne praw konsumenta i RODO
- Aktualizacja definicji pracownika
- Zmodernizowanie funkcjonowania związków zawodowych
- Regulacja wynajmu na platformach
Konsekwencją dalszego braku działania może być trwała utrata konkurencyjności krajowych firm – nie tylko z sektora wysokich technologii i przemysłu IT, ale wszystkich sektorów w rosnący sposób korzystających z technologii ICT – oraz w konsekwencji utrwalenie obecnego rozwoju zależnego Polski. Nowe instrumenty powinny posłużyć do zapobiegnięcia takim wypadkom i wytworzenia rozwojowej ścieżki dla Polski.

Raport powstał w ramach prac koalicji eksperckiej Polskiej Karty Suwerenności Cyfrowej. Został objęty patronatem medialnym portalu Obserwator Gospodarczy.
Rekomendowany opis źródła: Wawrzyniak, B., Zygmuntowski, J. J., Lamański, F. (2020). Polska suwerenna cyfrowo. Regulacje na rzecz sprawiedliwej i konkurencyjnej gospodarki cyfrowej. Instrat Policy Paper 06/2020.
Autorzy dziękują wszystkim osobom, których wkład w powstanie raportu i dialog branżowy jest znaczący. W szczególności kierujemy podziękowania do: Aleksandra Arabadźić (Akademia Kadr Europejskich), Macieja Bernatta (Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych UW), Joanny Erbel (Laboratorium Rynku Najmu), Rafała Kolano (Akademia Kadr Europejskich), Marcina Kraśniewskiego (Uniwersytet Łódzki), Jakuba Sawulskiego (Polski Instytut Ekonomiczny, Szkoła Główna Handlowa), Mateusza Szymańskiego (Niezależny Samorządny Związek Zawodowy “Solidarność”), Marcina Ziarkowskiego (Kancelaria Allen & Overy).